Ratovi 90tih na prostoru SFRJ

Sat iz pola noći, šestog svibnja 1991. Godine, zapovjednik 4. korpusa JNA general-major Milovan Zorc, dobiva iz Generalštaba u Beogradu, tajnu depešu u kojoj mu se naređuju da iz Mostara premjesti dio 10. Oklopne mehanizirane brigade i spoji je sa ostatkom tenkovskih jedinica u Hrvatskoj u Sinju. Duga tenkovska kolona opremljena bojevim granatama i vojnicima-ročnicima koji prvi put za vrijeme služenja vojnog roka, dobivaju puške i pištolje s bojevim metcima u rano jutro 7. svibnja 1991. godine iz Mostara kreće prema Sinju. Na 15-om kilometru od Mostara, tenkovska kolona nailazi na višekilometarsku barikadu sastavljenu od građana i teških kamiona i osobnih vozila. General-major Milovan Zorc obavještava zapovjedništvo JNA u Beogradu, da su civili zaustavili kolonu.

Dok traju verbalni sukobi, mimoilaženje u zapovjednom lancu JNA, do preplašenih vojnika u tenkovima, sastavljenih od svih naroda s prostora bivše Jugoslavije, koji i sami ne znaju kuda i zašto s bojevim streljivom zapravo idu, stižu informacije da će prvi put morati upotrijebiti vatreno naoružanje. Samo 30-ak metara dalje pred tenkovskim cijevima, stoji goloruki narod, odlučan da se oklopna brigada vrati nazad u vojarnu u Mostar. Prvi put generali, pukovnici bivše JNA i politički dužnosnici SFRJ, iznose svoje svjedočanstva i osjećaje. Svoje priče iznose obični građani, vojnici JNA, njihovi zapovjednici, politički dužnosnici svećenici, policajci…

U filmu se prikazuje sva kompleksnost situacije koja je vladala. Kroz njihove izjave vidi se cijeli spektar problema, sukoba s pretpostavljenima, s običnim prosvjednicima koji su pod velikim adrenalinom bili spremni svoje živote ostaviti pod tenkovskim gusjenicama.

Film ulazi u intimu ljudi u birokratskim uredima, ulazi u duše zapovjednika, vojnika, običnih građana! Kroz igrane scene, autentične kadrove, izjave, radijska i novinska izvješća, film „3 Dana“ prikazuje kaos, neizvjesnost, strahovanja koje su među ljudima s jedne i druge strane barikade uoči početka raspada Jugoslavije dominirala.

JUGOSLOVENSKI VOJNI VRH I PRIPREME ZA RAT SA NATO, OKTOBAR 1998–MART 1999
BOJAN B. DIMITRIJEVIĆ

http://istorija20veka.rs/wp-content/uploads/2017/11/Istorija-20.-veka-2009-1.pdf


...
Na kolegijumu NGŠ 21. januara 1999. načelnik Uprave bezbednosti general Aleksandar Dimitrijević je upitao: da li su snage VJ učestvovale u događajima u selu Račak, pošto Prištinski korpus i 3. armija nisu dostavili nikakvu detaljnu informaciju. Strani vojni predstavnici u Beogradu, kako je istakao, postavljaju mnoga pitanja o učešću vojske, podacima o granatiranju iz tenkovskih topova itd. Načelnik Obaveštajne uprave general Branko Krga je ukazao na to da zbog mogućnosti izviđačkih snaga NATO i prisustva na terenu ne bi trebalo sakrivati činjenice. Načelnik GŠ, general Ojdanić, konstatovao je takođe da ga „zabrinjava da stvarno ne znamo istinu u vezi sa ovim.“ Kako se može zaključiti, u ovom događaju VJ je bila korišćena direktnom komandnom linijom koja je zaobišla Generalštab i prvog čoveka vojske (ali i sveprisutnu Upravu bezbednosti). Ta linija je mogla da bude sledeća: jedinica na terenu – Prištinski korpus – 3. armija – združena komanda – predsednik SRJ (odnosno: general Lazarević – general Pavković – Nikola Šainović – Slobodan Milošević). Ono što je tada zabrinulo vojni vrh je oštra reakcija međunarodne zajednice. To je bilo prilično iznenađenje: „malo neuobičajeno kada se radi o jednom sukobu takvog nivoa“, „brzina i način reagovanja na događaje u selu Račak pokazuju da je u svemu tome bilo i značajnih elemenata koordinacije, što se mora imati u vidu pri daljem razvoju situacije“, rekao je general Krga.

Posle događaja u selu Račak uočene su povećane pripravnosti vazdušnih snaga NATO u Evropi, pripreme za evakuaciju KVM korišćenjem snaga NATO iz Makedonije i pojačane pripreme albanske gerile, kako u pokrajini, tako i u Albaniji, gde se procenjivalo da ima 5.000–6.000 njenih pripadnika. Brojnost gerilske UČK na Kosovu procenjivana je na 12.000–15.000 pripadnika, sa značajnom teritorijom pod kontrolom i sa glavnim štabom u selu Dragobilju. General Dimitrijević je upozorio da je reč o mnogo većem bezbednosnom problemu nego što se u javnosti tvrdilo. To nisu bili „ostaci terorističkih bandi“ već organizovan rad na „formiranju oružane sile“. Ilustrujući brojnost i organizaciju UČK, Dimitrijević je završio dramatično: „Znači mi smo praktično već došli do situacije gde je političko rešenje sve dalje i izvesno nas čeka nešto što se zove rat. Rešavanje sitnih taktičkih problema je u stvari bežanje od realnosti. Tvrđenje pojedinih predstavnika ove zemlje, potpredsednika Savezne vlade, ministara itd., da je reč o ostacima terorističkih bandi je velika zabluda. Ja lično smatram da se ovde mora linijom komandovanja više uraditi u smislu da se Prištinski korpus drugačije angažuje...“ „Ja mislim da nama država treba da kaže šta ona u stvari hoće sa Kosovom“, istakao je Dimitrijević. General Krga je povukao paralelu sa lošim iskustvom Čečenije i međunarodnim faktorom. Usledila je duga diskusija: da li je država obezbedila saveznike; da li da u obračunu sa teroristima (gerilom) koristi specijalne ili da pojačava vojno-teritorijalne snage; zašto MUP Srbije nije izvršio adekvatnu protivterorističku akciju? General Dimitrijević je izneo da su ministar unutrašnjih poslova i dva načelnika resora lično informisali predsednika Miloševića da je terorizam na Kosovu slomljen: „Ako tako informišu i predsednika SRJ, teško nama“.

...

Početkom februara vojni vrh je očekivao ishod političkih pregovora, ali su obaveštajno-bezbednosni podaci govorili o pripremama ilegalnih snaga UČK i medijskim pripremama za napad ukoliko pregovori propadnu. Na kolegijumu održanom 4. februara general Dimitrijević je dramatično ukazao da su organi službe bezbednosti VJ utvrdili kako je „praktično čitava komanda Prištinskog korpusa pod kontrolom službe državne bezbednosti.“ U toj komandi, prema njegovim rečima, RDB Srbije prisluškuje 34 telefona. „Ja postavljam pitanje, je li to neko naređuje da se vojska kontroliše, šta je cilj toga, je li cilj da se vidi šta to vojska radi ili će sutra biti cilj da se vidi šta je vojska radila i šta pojedinačno ko u vojsci radi?“

...

Prekid pregovora u Rambujeu naveo je Obaveštajnu upravu da 25. februara iznese stavove u kojima se tvrdilo da je otklonjena opasnost od najavljene primene sile, kao i da su porasle mogućnosti da se očuva suverenitet i teritorijalni integritet Srbije i SRJ. Na to su, prema njihovoj proceni, uticali „plebiscitarna podrška naroda stavovima delegacije Srbije u Rambujeu“, spremnost i aktivnost VJ u pripremama za odbranu, nerealnost zahteva Albanaca, protivljenje Rusije upotrebi sile, neslaganje evropskih saveznika, „a otpočelo je i reagovanje svetskog javnog mnjenja“ (tada je prvi put upotrebljena ova sintagma karakteristična za propagandni jezik u toku sukoba mart–jun 1999). [...] General Ojdanić, što je indikativno, na tom kolegijumu prvi put je otvoreno hvalio državni vrh SRJ/Srbije. Sumirajući razgovore u Rambujeu, ukazao je na „vizionarstvo naše politike“, „hrabro, dostojanstveno, argumentovano“ suprotstavljanje politici pritisaka. „Videli ste da smo slučajno pred ovim silnim pretnjama koje su bile zaista grozne klekli na kolena i prihvatili ono što je nerazumno, što stvarno ne može niko da prihvati, mislim da bi bili posramljeni i druga strana podržavana naravno od SAD ostvarila bi na lak način sebi davno postavljene ciljeve“. Ovo je bila upečatljiva promena retorike čelnog čoveka vojske. Početkom marta, kada je obišao jedinice VJ na Kosmetu, nastup generala Ojdanića bio je sličan. Izmeču ostalog, on je izjavio „da ćemo braniti naše svetinje do krajnjih granica naših mogućnosti. Samo jedinstvom, spremnošću i odlučnošću da po cenu svojih života branimo našu domovinu možemo odvratiti svetske moćnike od onih najtežih napada.“

...

Savet NATO je krajem januara ovlastio generalnog sekretara Havijera Solanu da može odobriti vazdušne udare protiv ciljeva u SRJ. Neposredan povod tome bio je događaj u selu Račak, ali i teškoće KVM na terenu. Savezna vlada se odmah obratila Savetu bezbednosti zahtevajući hitnu sednicu i ukazujući da NATO deluje suprotno povelji UN, ali do promene stava UN ili NATO nije došlo. Prema navodima Kolegijuma NGŠ, u tom trenutku postojala su dva plana reagovanja vojske na aktuelnu situaciju – „Grom 1“ i „Grom 2“, a rađen je i  treći plan („Grom 3“), na bazi suprotstavljanja snagama NATO iz Makedonije i odbrane granica. Postojala je razrađena i operacija PVO. Plan „Grom 3“ pojavljuje se u diskusijama sredinom februara 1999. [...] Prema procenama Obaveštajne uprave datim početkom marta, stanje i brojnost vazdušnih snaga i pomorskih snaga NATO u okruženju nisu bili promenjeni.  [...] General Dimitrijević (kao i general Anđelković, načelnik Sektora veze informatike i elektronskih dejstava) posebno je kritikovao korišćenje mobilnih telefona kao sredstva komunikacije i prenošenja naređenja, ukazujući da je „gotovo ceo (plan) Grom 3 provaljen na takav način.“ Najnoviji napadi albanske gerile bili su posledica korišćenja mobilnih telefona, objasnio je Anđelković. Komandantima je trebalo narediti da za davanje zadataka i komandovanje ne koriste mobilne telefone, nego isključivo vojne veze.

Povodom napada na snage VJ, u kojem je bilo i stradalih pripadnika, general Dimitrijevićje ponovo ocenio da 3. armija neadekvatno informiše GŠ o svojim dejstvima: „Mislim da ne treba dozvoliti da nas oni i dalje lažu, jer će se na kraju sve slomiti na Generalštabu. Mi možemo da kažemo da nismo znali. Ali onda sledi pitanje zašto ste sedeli ovde ako niste znali to sve što treba da znamo“. Ova opaska kao da je predvidela haške optužbe i kazne dosuđene jugoslovenskom vojnom vrhu početkom 2009. na Međunarodnom sudu u Hagu. U kontekstu ličnih odnosa u Generalštabu, interesantna je izjava načelnika Sektora RV i PVO, generala Grahovca, o tome da je preko televizije saznao za posetu generala Ojdanića RV i PVO-u.

...

Kako su navodile jugoslovenske obaveštajne procene date 18. marta, general Klark je u Kongresu SAD izneo tvrdnje da je vojna akcija protiv SR Jugoslavije neminovna – bombardovanjem ili dovođenjem snaga NATO iz Makedonije. [...] General Dimitrijević je izneo tok aktivnosti albanske gerile ukazavši na visok stepen koordinacije između albanskog pokreta i međunarodnih činilaca, ali je u već prepoznatljivom stilu istakao sledeće: „Inače, u vezi sa razgovorima u Parizu puno je konfuzije i bojim se pravih podataka o tome šta se stvarno tamo događa, mi zapravo još uvek i nemamo. Na jednoj strani su Šiptari prihvatili da potpišu, sad se to ne potpisuje, na drugoj strani predsednik Milošević kaže ne postoji papir, ne postoji sporazum. Posle toga se kaže stavili smo amandmanske primedbe na sporazum i tako dalje. Dakle to što je u sredstvima informisanja i ne mora da znači da je suština baš tako kako se kaže u sredstvima informisanja“. On je ponovo ukazao „da nešto nije u redu“ u izveštavanju snaga VJ angažovanih na Kosovu i Metohiji. Analizirao je dnevne izveštaje Prištinskog korpusa koji spominju samo „odbrambena dejstva“ i ukazao na stalne međunarodne optužbe da snage VJ izvode napade i čišćenja teritorije.

U ovom periodu, u 16 napada gerilskih snaga na jedinice VJ poginula su dva pripadnika, a 21 pripadnik je teže ili lakše ranjen. Na ovo izlaganje generala Ćurčina, načelnika Operativne uprave, reagovao je Dimitrijević: „Je li jedna od tih akcija rađena da smo mi planski izvodili akciju a nije u pitanju napad? Ja bih voleo da mi neko kaže. Ja, za dve jučerašnje tvrdim da smo ih mi vodili, a nismo bili napadnuti. Znači nije se u akciju išlo posle napada terorista na jedinice, nego je vršeno kako se kaže čišćenje terena. Znači, podrška MUP-u valjda.“ General je, kao i krajem januara, ukazao da načelnik GŠ treba da zna o tome „šta se stvarno dešava, jer izveštaji komande Prištinskog korpusa su svi pod konac: napadnuto, odgovoreno, napadnuto, odgovoreno... Mislim da to nije u najmanju ruku korektno prema vama kao načelniku GŠ“. Navodeći da se prema izvodima iz štampe vidi da VJ izvodi akcije, on je nastavio „ja neću da proveravam, to nije moj posao, ali bojim se da ako zabijamo glavu u pesak da tako kažem, žmurimo pred tim problemom a oni se pojavljuju, a verifikaciona misija nam je za petama, znači šta god dole da se radi oni to vrlo budno motre i isključivom pažnjom vraćaju na naše aktivnosti, onda zaista možemo da uđemo u probleme koje ćemo teško moći da objasnimo.“ Podržao je predlog da se demantuju insinuacije na račun vojske, ali se zapitao „a šta ako to baš i nisu sve insinuacije? Šta onda?“

...

Rory Cormac, Disrupt and Deny. Spies, Special Forces, and the Secret Pursuit of British Foreign Policy, Oxford University Press, 2018


...

Britain’s increasingly varied covert action agenda extended to the Balkans.
After Yugoslavia disintegrated at the end of the Cold War, a series of ethnic
conflicts between Serbs, Croats, and Albanians broke out across its erstwhile
territory spanning much of the decade. In spring 1993, an SIS officer head-
ing the Balkan Target Team, tasked with creatively thinking up new sources
of intelligence, devised a plan. He suggested assassinating a radical Serb
nationalist—unnamed, but not President Slobodan Milosevic—who looked
as if he might sweep to power, destabilize the region, and increase the likeli-
hood of ethnic cleansing. Whilst making the usual comparisons with Hitler,
the SIS officer went further than previous advocates of assassination by
criticizing his service’s ethos. He rather dismissively argued that he had
‘been brought up and trained in a service that dealt with peaceful cold
war . . . spy games’ that were a million miles from this ‘bloody civil war in the
centre of Europe, where tens of thousands of innocent people are being
killed’. So, he continued, perhaps SIS needed to revisit the dictum that assas-
sination was never allowed. His plan included two options: to use either
dissidents or British special forces to take out the leader.96

The officer took his plan straight to the SIS regional controller, thinking
him likely to give a more positive response than his immediate boss.97 But
the controller rejected it outright. ‘The whole idea of SIS being involved in
targeted assassination’, he argued, ‘is repugnant to the ethos of the service and
certainly repugnant to me personally.’98 The officer’s line manager then
harangued him for going behind his back, accused him of causing ‘a stir’, and
told him that ‘an order had gone out for the document to be destroyed’.9

Assassination may have been ruled out, but Britain later became involved
in aggressive snatch operations in the Balkans. By 1997, the Joint Action
Committee, which had met less and less, had disbanded.100 Demonstrating a
more ad hoc approach, Whitehall added a new committee for special mili-
tary operations in the Cabinet Office. Bringing together SIS, special forces,
the Ministry of Defence, the Foreign Office, and legal advisers, this new
group oversaw attempts to find, track, and catch fugitives wanted for war
crimes in western Bosnia. On the ground, Britain ran operations out of an
SIS/SAS station in a metal factory in Banja Luka. The first mission, exe-
cuted in summer 1998, was a failure after the SAS bundled the wrong set of
twins into the back of a minivan, but successes soon followed. A year later,
the SAS pulled off a classic snatch operation perfected on the streets of
Northern Ireland. An unmarked car pulled out in front of the target,
Radoslav Brdjanin, whilst a second pulled up behind. Suddenly a Land
Rover emerged from a junction ahead, causing the first car to break
sharply and the others to crash, pinning the target between them. SAS
soldiers smashed the window and dragged Brdjanin out through shards of
broken glass.101 After a slow start for the International Criminal Tribunal,
established in 1993, SAS snatches helped turn the system into an effective
force towards the end of the decade. According to journalists on the
ground, the SAS had ‘developed an unrivalled expertise in “snatching”
war criminals’.102 These skills were not universally appreciated. The
Americans were livid and thought that rendition of suspects would put
the delicate peace deal at risk. It led to a massive argument in which
American NATO personnel accused the British of insubordination and
formed the largest rupture in the ‘special’ intelligence relationship for
years. With the Cold War over, some in Washington demanded that the
CIA now be allowed to spy on London.

bloody civil war in the centre of Europe

Sotir wrote:Buraz mi je bio 98e u VP. Malo je falilo da i ja budem u istoj jedinici sledeće godine.
VJ kako kažu nije izvodila ofanzivne akcije. Jesu bili na terenu, posebno na granici. Maks što su radili je da su spec jedinice čuvale bok jedinicama MUPa dok su oni češljali teren. Uostalom gubici VJ su poznati, pa se može videti ko je i kako nastradao.

venexiana stevenson wrote:
moj brat od strica je tako proveo tri meseca '98. dole na samohodnoj haubici, bukvalno su se topile cevi od neprestanog rokanja. a inace su artiljeriju iz cele zemlje prebacili tamo, od nisa do subotice, on je konkretno prebacen iz subotice.

venexiana stevenson wrote:cela artiljerijska jedinica iz subotice je vozom prevucena dole. pa vojvodina je 99tu docekala sa nekoliko rashodovanih artiljerijskih orudja, a bombardovanje je sve vreme bio samo rezervni sastav, sva vojska je bila dole. eventualni napad iz madjarske cekalo 300 rezervista i tri tenka.