Vasa Pelagić

Jedan stariji Biljin tekst za početak teme.

Zabluda je osnovni uzrok svih zala.
Religija je najkrupnija zabluda.
Svjetlost nauke i zdravog razuma
dužna je da rastjera kužnu magluštinu
svih predrasuda.
Vaso Pelagić (1879) „Umovanje zdravog razuma“
 
Više od veka stara publikacija „Umovanje zdravog razuma“, veličanstvena kritika crkve i države, danas je, na našu žalost i sramotu, više nego aktuelna u Srbiji 21. veka.
Vaso Pelagić (1838-1899) bio je bogoslov, arhimandrit, profesor i direktor srpsko-pravoslavne bogoslovije u Banjaluci, ali i humanista, socijalista, borac za ljudska prava i slobode, pa čak i nacionalista kroz borbu protiv turskog i austrougarskog ugnjetavanja. Specifičnost njegove nacionalne borbe ogleda se u apsolutnom neprihvatanju veze između opštenarodnog interesa i crkve – pristup koji je potpuno stran današnjoj Srbiji. Od prvih dana njegovog javnog delovanja započinje raskol između duboko mu usađenih humanističkih ideja – narodna prava, jednakost među ljudima i istinski moral – i crkvenih pravoslavnih vrednosti. Za ugnjeteni položaj naroda oštro je optuživao upravo „religiozne petljarije“ i licemerno iskorišćavanje ljudskih emocija i straha kako bi se crkve i popovi, ali i njima uvek bliski svetovni gospodari u državi, bogatili na račun običnog sveta – „Koliko košta Bog i gospodar?“. Nije krio svoj ogroman prezir prema crkvenim licima: „..nećemo više gledati naše srpske vitezove pod mantijom mraka i lenjosti, gluposti i sujeverja, nemoralnosti i nemilosrdnosti…“
Tako je napisao: „Crkva je privilegisani dom zaglupljivanja, laži i ropstva. Ja, kao profesor bogoslovije i arhimandrit, i po tri puta ovo kažem.“
„…jadni svijet mora da hrani ‘sluge božje’ – mantijaše i pravi im dućane za spekulaciju, to jest crkve i manastire.“
„…zadugo mi bijaše teško da ovako javno priznam i svijetu na vidiku očitujem ovu vječitu istinu protiv nas mantijaša i našeg mantijaškog morala.“
Kroz doslednu borbu za ideju narodnog prava i protiv ugnjetavanja svake vrste (i svetovne i duhovne), Pelagić postaje jedan od prvih zagovornika ateizma na ovim prostorima, protiveći se svakom društvenom uticaju predrasuda, religioznog mračnjaštva i manipulacije ljudima na osnovama magijskog propovedanja. Njegovo delovanje nije bilo usmereno samo na instituciju crkve, već i na suštinu samog religijskog verovanja, navodeći da je Bog „uobražena mašta gluposti, najdublje gluposti“, Sveto pismo „zbornik svih mantijaških sanjarija i petljanija koje nikakvog logičkog smisla nemaju“, molitva i blagoslov „ne vrijede više od običnog bapskog preklapanja i vračanja“, krst je „pomoćnik varalicama“, a krštenje „uobičajena navika koja je toliko sveta koliko pušenje opijuma ili duvana“.

https://pescanik.net/zabluda-i-njene-posledice/

Zanimljiv je tekst koji se usuđuje da govori o Pelagićevom odnosu prema religiji a da ne pomene činjenicu da je Pelagić pripadao evropskoj antisemitskoj struji koja je direktno nadahnula Aušvic, da je preporučivao Jevrejima da se odreknu Talmuda ako žele da budu tretirani kao ljudi i da se zalagao za stvaranje posebnog suda na kome bi narod sudio Jevrejima.

jel imaš možda njegovu knjigu Narodni učitelj?

Imao sam, zaturena je u nekoj selidbi.